Wybuch powstania styczniowego w roku 1863 było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach narodu polskiego. Również rzeszowianie brali udział w tym zrywie, a nastroje w duchu przyszłego powstania uchwytne były w mieście w postaci kółek patriotycznych pod wodzą S. Spiessa. Te nastroje wyczuwalne były zarówno u starszych, jak i u młodszych mieszkańców Rzeszowa. Wszyscy działali pod auspicjami Komitetu Mieszczańskiego kierowanego przez W. Zbyszewskiego.
W chwili wybuchu powstania styczniowego 22 stycznia 1863 r. z Rzeszowa do Krakowa udało się kilku przyszłych powstańców. Wśród nich byli K. Salwach, H. Róża, M. Zboiński, E. Moszyński, E. Webersfeld, E. Jahl i A Malawski. Wkrótce w obsadzie około 120 osób wyruszyli z Krakowa służąc w I Pułku Żuawów Śmierci. Uczestniczyli w bitwie pod Miechowcem w lutym 1863 r., w której poniósł śmierć Moszyński. W późniejszym okresie zryw powstańczy udzielił się gimnazjalistom z Rzeszowa w liczbie około 50 osób. Ich walka okupiona była śmiercią, wywózką na Sybir, więzieniem czy wilczymi biletami z wszystkich szkół w Galicji.
Rzeszów pod względem struktur podlegał okręgowi krakowskiemu i był odrębnym obwodem. Naczelnikiem był Zbyszewski, a jego zastępcą F. Łazowski. Komitet Mieszczański działający w mieście zajmował się formowaniem oddziałów, przygotowaniem składów broni i amunicji, żywności, materiałów opatrunkowych, odzieży i pieniędzy. Wszystko to przerzucał na teren prowadzonych walk. W Rzeszowie również udzielono pomocy przywiezionym rannym w lecie 1863 r., a także organizowano pogrzeby siedmiu poległym powstańcom. To w Rzeszowie na nowo formowały się oddziały płk Czachowskiego, mjr Liwocza, gen. Różyckiego, płk Niemira i płk Sawy. Jednym z najbardziej znanych powstańców styczniowych, mający kontakty z Rzeszowem (mieszkający tutaj, a także prowadzącym swój zakład blacharski), był Marcin Lelewel Borelowski, pułkownik i naczelnik powstania w Lubelskiem i Podlaskiem. Zginął pod Batorzem we wrześniu 1863 r.
Dnia 17 czerwca 1886 r. na Starym Cmentarzu w Rzeszowie odsłonięto pomnik poświęcony powstańcom styczniowym. Jest jednym z najbardziej znanych obiektów na tej nekropolii.
Fot. Artur Grottger, Bitwa. Grafika z cyklu "Polonia" (1863)/ domena publiczna
Przejrzystość jest dla nas ważna! Poniżej wyjaśniamy, w jaki sposób i dlaczego wykorzystujemy Twoje dane osobowe. Pamiętaj, że masz pełną kontrolę nad ich konfiguracją - możesz dopasować ją do swoich potrzeb i preferencji.
